Bus zonder bestuurder

Michel van der Mark, innovatieguru binnen QBuzz, en Jorrit Kuipers, oprichter van simulatorbedrijf Green Dino en autonome bussenspecialist RobotTUNER werken nauw samen om de techniek en acceptatie van autonome bussen verder te brengen. 

“Met Green Dino, onze simulatoren voor de rijopleiding, hebben we al veel ervaring opgedaan met opleiden en beoordelen van rijgedrag door kunstmatige intelligentie”, stelt Kuipers. “Dat bespaart kosten, je kan meer kandidaten per instructeur kwijt en dus vergroot je de capaciteit van je onderneming.” De geleerde lessen wil Kuipers toepassen in autonome bussen. “In de simulator heb je ook autonoom verkeer én we hebben veel geleerd over bestuurders en hun gedrag, we weten ook welk gedrag tot ongevallen kan leiden bijvoorbeeld.”

Kleine ‘pods’ 

De provincie Groningen vroeg Kuipers om te helpen bij het beoordelen van het gedrag van autonoom rijdende pods, kleine relatief langzame voertuigen voor een handvol passagiers. “Dat zijn eigenlijk een soort bubbels zonder stuur, zo rond 2016, 2017 hebben we daar experimenten mee gedaan. Het idee van deze pods was om ze in te zetten op het achterland, waar steeds meer ov-verbindingen verdwijnen maar wel behoefte is aan openbaar vervoer en betrouwbare 
bereikbaarheid. De pods konden daar misschien een oplossing voor zijn.” Zover kwam het niet. “We konden vanuit onze expertise het gedrag van de pods beoordelen, en zagen dat ze eigenlijk heel weinig konden en wel erg langzaam reden. Dat maakte de business case lastig, die bestond eigenlijk niet. Daarom hebben we voorgesteld om eens zelf te gaan onderzoeken hoe ver de technologie is en of het lukt om een bestaande bus autonoom aan te sturen. Zeker in een tijd van een groot tekort aan chauffeurs is het nuttig om daar haalbaarheidsonderzoek naar te doen. Dat onderzoek pakte positief uit. Daarmee was RobotTUNER geboren. Financiering is afkomstig van de provincie Groningen en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH).”

De eerste mijlpaal was al snel een feit. “We hebben in 2020 met een autonome Renault Twizy, een klein elektrisch voertuig, op Eelde Airport gereden. Dat maakte het mogelijk om verder onderzoek te doen.” 

Retrofit 

RobotTUNER richt zich op ‘hybride technologie’, en dat gaat hier nu eens niet over de combinatie van een brandstof- en een elektromotor, maar om een oplossing waarbij de bus autonoom kán rijden, maar een chauffeur ook ‘gewoon’ de bus kan besturen, met een stuur en pedalen. Dat doet het bedrijf met retrofit-elementen, waarbij je aan een bestaand voertuig - in dit geval dus een bus - techniek toevoegt om zo tot een autonoom systeem te komen. “Voor aangepaste voertuigen voor gehandicapten zijn al mooie oplossingen voorhanden”, vertelt Kuipers, “en wij wilden weten of je die aanpassingen kunt gebruiken om een bus autonoom te maken. Je stuurt dan met een soort joystick en gas- en rempedaal werken ook met hendels achter het stuur. Dat blijkt goed te werken, en zodoende kunnen we relatief eenvoudig en goedkoop bestaande bussen geschikt maken voor autonome technologie. Dat zetten we nu in op het busdepot in Groningen. Zo willen we de techniek robuust maken.” 

“Je ziet heel veel dure oplossingen in de vorm van nieuwe, af fabriek autonome bussen”, stelt Kuipers. “Doordat wij met off-the-shelf componenten werken en zo bestaande bussen autonoom kunnen maken, kun je serieus kosten besparen. Daarnaast moet een significant deel van je vloot in staat zijn autonoom te rijden wil je echt slagen maken, dan is het ideaal als je bestaande bussen kunt inpassen.” 

Vroeg instappen 

Qbuzz wil graag vroeg instappen in de autonome bus, vertelt van der Mark, innovatiemanager bij Qbuzz. Het is zijn taak om innovatie niet alleen in goede banen te leiden, maar ook om zorg te dragen voor draagvlak onder klanten, en niet onbelangrijk, chauffeurs. “Die zijn soms bang dat autonome bussen hen werkloos gaat maken, maar dat is zeker niet het geval en ook niet het doel. Het doel is om onze capaciteit te vergroten en het werk aantrekkelijker te maken. Zo kunnen we de eenvoudige situaties autonoom laten rijden, en de chauffeurs de ingewikkelde binnenstedelijke situaties.” 

“We hebben te maken met forse personeelstekorten, autonoom vervoer maakt daarbij mogelijk deel uit van de oplossing. Daarbij is de mens ontzettend belangrijk, we willen chauffeurs meenemen in nieuwe ontwikkelingen en een zaadje planten om mensen bewust te maken van het feit dat autonoom vervoer deel uit gaat maken van hun toekomst. Misschien niet nu, maar wel over een jaar of vijf of tien. Niet midden in een drukke stad, wel op een busdepot, op de busbaan of op het platteland. De complexe situaties blijven bij de chauffeur, daar is autonoom echt niet de juiste oplossing. Autonome bussen zijn een stukje van de puzzel.” 

RobotTUNER werkt aan een open source autopilot, die dus door andere fabrikanten ook toegepast zou kunnen worden. “De overheid stapt in een ontwikkeling, daar geven we ook wat voor terug”, vertelt Kuipers. “Door een universele, openbaar toegankelijke autopilot te ontwikkelen ontstaat een standaard voor een betrouwbare en bewezen autopilot die eenvoudig toepasbaar moet zijn en bekend is met het verkeer en de regels in Nederland. Veel internationale partijen werken aan deze autopilot, en die werkt al behoorlijk goed. Wel zijn er nog wat rare dingetjes, maar daar leren we van. Zo bleek tijdens testen dat, als de accu van de bus te leeg is, de elektromotoren voor het stuur ermee ophielden. De autopilot moet in zo’n geval de bus stoppen en het systeem uitschakelen in plaats van proberen door te rijden. Dat soort stappen zetten we nu.” 

Kostenplaatje 

Is zo’n autonome bus dan ook goedkoper dan een ‘gewone’ bus? “We weten nog niet hoe dat uit gaat pakken in werkelijke exploitatie, simpelweg omdat die er nog niet is. Maar als je gaat rekenen dan komt er wel een positieve business case uit. Dit zijn vragen die we nog aan het onderzoeken zijn, dat doen we ook in een landelijke werkgroep. We beginnen op het busdepot, en zetten in op de first en last mile, we hopen op een besparing van 5 tot 10 procent”, vertelt Kuipers. 

“Die besparing krijgt de reiziger overigens weer terug, in de vorm van meer dienstregelingsuren en betere dienstverlening”, vult Van der Mark aan. “Het doel is niet om geld te besparen, maar om het personeelstekort op te vangen en de operatie efficiënter te maken.” Kuipers: “Daarnaast, het moet natuurlijk goedkoper zijn dan een menselijke chauffeur, maar je zit ook gewoon met het probleem dat die menselijke chauffeur er helemaal niet is.” 

Praktijk 

In september 2024 liet RobotTUNER een autonome bus zien op een beurs in Duitsland, met publiek, en dat ging goed. “Je hebt nog wel een safety driver nodig in deze fase”, volgens Kuipers, “omdat er echt nog wel dingen zijn die je niet verwacht, maar het werkt en gaat veilig, 
ook met mensen eromheen.” 

Ook bij Qbuzz in Groningen verliep de demonstratie op het depot goed, ook al was dat best. krap en waren er mensen aanwezig. “Nu hebben we natuurlijk nog maar één bus, daarmee heb je je nog niet bewezen, je wil eigenlijk ten minste bij alle busmaatschappijen een autonome bus in de roulatie hebben. Daarom is het belangrijk dat we iedereen achter het concept weten te krijgen.” 

Binnenkort is de bus te bewonderen op een beurs in Spanje 

Autonome bussen op depots klinkt nog niet heel spannend, maar zou op zich al voldoende meerwaarde bieden, stellen beiden. Van der Mark: “De bus stelt zich dan op de juiste plek voor de route en de chauffeur kan zo instappen en aan zijn of haar rit beginnen, dat is al een pluspunt en levert dienstregelingsminuten op. Daarnaast ontstaat de meeste schade op het depot, en dat willen we met autonome bussen ook verminderen. Dat kan een significante besparing in kosten opleveren. 
Ook als de chauffeur zelf rijdt, kan de autopilot als het ware meekijken met de rit. “Dan kan het systeem waarschuwen voor zaken die je over het hoofd ziet als chauffeur, bijvoorbeeld een fietser in de dode hoek.” Dat lijkt wel wat op de bekende rijhulpsystemen in modernere auto’s. “Maar die systemen zijn meestal niet gericht op de omgeving, en kunnen niet uitrekenen of je mogelijk in botsing gaat komen met die fietser. Dit is een hulpsysteem dat kan waarschuwen, 
maar ook ondersteunen.” 

Struikelblokken 

Zo bekeken lijkt de techniek bijna klaar voor prime time. “De techniek gaat snel, wetgeving gaat langzamer”, stelt Van der Mark. “Op afgesloten terrein mag veel, op de openbare weg weinig.” Ook het verzekeren van autonome bussen is nog een lastige. “Dat viel bij de kleine pods wel 
mee, maar bij grote bussen zien we toch grote voorzichtigheid bij verzekeraars. We zijn daarover in gesprek.” 

“Sinds het ongeval met de Stint zijn we erg voorzichtig geworden als land”, vult Kuipers aan, “maar wat mij betreft schieten we daar in door. We moeten ons niet laten gijzelen door de angst. We hebben echt serieuze capaciteitsproblemen en moeten elke oplossing serieus onderzoeken.” Van der Mark: “We willen ook niet meer lintjes doorknippen, een pilot doen en daar stoppen, we moeten echt stappen zetten naar veilige implementatie waar dat kan en nut heeft.” 

Beide heren zijn het er over eens dat de opdrachtgevers daar een cruciale rol in spelen. “Je moet het wel uitvragen in concessie-eisen, of daar in elk geval ruimte voor laten, anders gebeurt er niets.” 

“We moeten van volgend weer de positie terugpakken naar leidend”, sluit Van der Mark. “We maken wel goeie sier met het laten zien van onze autonome bus in het buitenland, dan lijkt het alsof we gigantisch ver zijn, maar we moeten wel doorpakken.”