Column: Sociale veiligheid blijft van belang

maandag 26 mei 2025

Maart 1989 worden op metrostation Zuidplein drie vrouwen door een verwarde man doodgestoken. Maar dat was niet het eerste metromoorddrama, want al in september 1974 werd een vijftienjarige meisje op weg naar haar ouderlijk huis aan de Oldegaarde met een touw gewurgd door een man die zich vlakbij de ingang van metrostation Slinge achter bosjes had verstopt. Deze criminaliteit en tal van andere gewelddadige incidenten bezorgden de Rotterdamse metro in die tijd een slechte naam en steeds minder reizigers.

Begin jaren 90 gaat de rijksoverheid voortaan de subsidie voor het afdekken van de verliesgevende exploitatie baseren op basis van gerealiseerde reizigerskilometers. De onveilige situatie ging de RET daarmee ook in financieel opzicht voelen, want minder reizigers minder geld. Aldus kwam sociale veiligheid definitief op de kaart van het Nederlandse ov mede doordat al begin jaren 80 het begrip vanuit de VS was geïmporteerd door de toenmalige ‘Vrouw Bouwen Wonen’ en wat later ondersteund door de TU Delft met medewerking van de Haagse politie geïntroduceerd in de woningbouwpraktijk van de Hofstad. Een uitdagende praktijk, want sociale veiligheid is een lastig onderwerp. Aan de ene kant staat het voor daadwerkelijk onveiligheid door criminaliteit ter plekke, maar aan de andere kant heeft het betrekking op niet altijd eenduidige gevoelens van onveiligheid in de publieke ruimte (en in de huidige tijd zelfs in de semi-private omgeving van kantoren en onderwijsinstellingen).

Terug naar Rotterdam. Slechts enkele jaren na de tweede moord kreeg ik de eer om voor de RET te onderzoeken (en te ontwerpen) hoe de condities voor sociale veiligheid in en om het metrosysteem konden worden verbeterd. Mijn werk leidde onder meer tot de verbouwing van station Maashaven. Met name het interieur werd aangepast om menselijk toezicht te optimaliseren. Maashaven werd een pilotproject voor het (her)ontwerp van de bestaande en nieuwe metrostations. Sindsdien is het onderwerp sociale veiligheid niet meer weg te denken uit het (Rotterdamse) ov. Eind goed al goed? Niet helemaal dus, want wie vandaag op niveau 1 de stationshal van Maashaven betreedt, ziet dat de speciaal voor toezicht ontworpen cabine niet bemenst is. Dat is al jaren zo en exemplarisch voor de situatie in heel Nederland waar toezichthouders van vervoerbedrijven
en politie-op-straat is wegbezuinigd.

Toch is iedereen het er over eens dat sociale veiligheid een onderwerp van belang is en blijft. Weliswaar is het reizigersoordeel over sociale veiligheid de afgelopen vijf jaar ongeveer gelijk gebleven (blijkt uit de CROW-enquête van 2023), maar het aantal incidenten is behoorlijk gestegen. Het personeel is dan ook veel minder te spreken over de veiligheidssituatie. En na vijftig jaar zijn we nog steeds niet verlost van metromoorddrama’s getuige dodelijke steekpartijen zoals in Rotterdamse metrostations (Capelsebrug, september 2019; Marconiplein, mei 2024). Misschien moet we toch minder steunen op ‘big tech’ systemen of ‘smart’ camera’s en weer geld gaan vrijmaken voor de optimalisering van het menselijk toezicht in en om het openbaar vervoer.